Bouwhistorisch onderzoek

 

De stichting ziet bouwhistorisch onderzoek als een van haar kerntaken. Er is veel bekend over de bouwhistorie van de Dom en de Domkerk, toch zijn er ook nog heel veel vragen. Ter voorbereiding van de herbouw is het dus noodzakelijk om op basis van historisch bronmateriaal te achterhalen hoe het schip er precies heeft uitgezien op detailniveau. Belangrijke bronnen daarbij zijn de eerste tekeningen, oude schilderijen en afbeeldingen en andere objecten uit die periode. Daarnaast bieden de historische bouwrekeningen en andere archieven belangrijke informatie.
 

Een team van historici en architecten heeft zich verenigd in de Werkgroep Historisch Onderzoek en onderzoekt sinds 2012 alle details van het missende deel van de kerk. De bouwrekeningen uit de 15e en 16e eeuw zijn grotendeels behouden en moeten uit het Latijn worden vertaald. Daarbij wordt gekeken naar de vorm van het schip, dat wil zeggen het aantal noordelijke zijbeuken met bijbehorende kapellen en het aantal zuidelijke zijbeuken met de bijbehorende kapellen. Er zijn ook keuzes die moeten worden gemaakt ten aanzien van bijvoorbeeld de uitbouw van de noordzijde van het schip en de gedeeltelijke uitbouw van de zuidzijde van het schip. Bij de zuidzijde wordt rekening gehouden met de voormalige plaats van de kruiskapel. In het onderzoek is verder gekeken naar:

• het daken- of kappenplan van zijbeuken en kapellen van het schip;

• de oorspronkelijke steensoorten van de wanden van de kapellen, de lichtbeuk en pijlers van het schip en die van de bisschopsloge nabij de Domtoren;

• de profielen van de dagkanten van de vensters, die van de pijlers en het triforium;

• de vormgeving van de traceringen of het maaswerk van de vensters van de kapellen, de lichtbeuk, de toekomstige luchtboogstoelen en de bisschopslsoge;

• de vormgeving van de diverse balustrades van de kapellen, de lichtbeuk en de bisschopsloge met bijbehorende pinakels (siertorentjes);

• de vormgeving van de totale westgevel, de traptorens met de bijbehorende bisschopsloge en de westzijde van de zijbeuken en de kapellen en de lichtbeuk;

• de vormgeving van het oorspronkelijk zeer gecompliceerde noordportaal nabij het noordelijke transept;

• de vormgeving van de dakruiter, dat is het torentje op het snijpunt van koor, transept en schip.
   

De inspanning van de werkgroep heeft er in geresulteerd dat het grootste deel van het schip op zeer groot detailniveau in beeld is gebracht en uitgetekend. Een deel van dat resultaat is verwerkt in de maquette die is gemaakt in opdracht van de stichting. Ook zijn de steengroeven gevonden waar het oorspronkelijk bronmateriaal vandaan kwam - deze is nog steeds in functie. Verder zijn de nieuw verkregen inzichten gebruikt publicaties en afstudeerscripties. Studenten van de Hogeschool Utrecht zijn bijvoorbeeld door de stichting gesteund bij het maken van hun afstudeerscripties. Daarmee bouwt de werkgroep nu al mee aan de collectieve kennis over de historische bouwtechnieken en bouwstijl.
 

Realisatie

De uiteindelijke resultaten zullen hun weerslag krijgen in een publicatie. Het betreft een handzaam boek over de bouwgeschiedenis van de Domkerk. Verwacht verschijning: 2020. Deze publicatie vormt het bronmateriaal voor deze en toekomstige generaties.

In 2011 al, bracht dr. Arie de Groot uit Amsterdam - met medewerking van de stichting - zijn proefschrift uit over de Utrechtse Domkerk in de 16de eeuw. Hij onderzocht hoe de kerk was ingericht als katholieke kathedraal tot het keerpunt in 1580; in dat jaar werd de kathedraal “gezuiverd” van het papisme. Hoe groot de glorie van het schip van de Dom is geweest, kunnen wij zien op de omslag van het boek in een tekening van Saenredam uit 1636. De grootsheid van het schip was onaantastbaar, zelfs voor de reformatie. Zijn publicatie is verschenen in een is een publieksuitgave en kan via de stichting besteld worden.

​

Maatschappelijke en economische  effectrapportage

 

Een tweede belangrijke doelstelling van de stichting is het verrichten van onderzoek naar de haalbaarheid van het herbouwproject, alsmede het in kaart brengen van de economische en maatschappelijke effecten op de stad en de regio Utrecht.

​

Voor de haalbaarheid worden vergelijkingen gemaakt met referentieprojecten in binnen- en buitenland. De maatschappelijke en economische effecten op de stad en regio worden onderzocht en beschreven in de effectrapportage. Hierbij wordt naar de spin-off voor de stad gekeken, zowel op maatschappelijk, cultureel als economisch gebied.

De leerling-bouwplaats vormt één van de belangrijkste maatschappelijke meerwaarden van het project. Ook de toekomstige gebruiksmogelijkheden van de voltooide Domkerk voor grootschalige bijeenkomsten, bijzondere vieringen, diensten, concerten en andere evenementen zullen van maatschappelijk belang voor de stad zijn. Met stakeholders (waaronder de Domplein-partners, musea en ROC midden Nederland) kijken we naar werkelijke doorwerking van dit plan.

​

De economische effecten van het herbouwproject op de stad spreken haast voor zich; door de creatie van een toeristische bouwplaats zal het toerisme beter bediend worden, met gunstige effecten op de binnenstadsondernemers en stadseconomie als geheel tot gevolg. Met de belangrijkste stakeholders (gemeente, provincie, bewoners, ondernemers, economische adviesorganen, congrescentra) gaan we na welke effecten we realistisch mogen verwachten.

​

Tot slot wordt in de effectrapportage ook gekeken naar de financiering, fasering en de risico's. Het totaal moet een gewogen beeld geven van de zin en haalbaarheid van dit plan.

​

Realisatie

Een eerste versie van de effectrapportage kan worden verwacht in 2018.

​

Maquette

Ter illustratie van hoe het schip er uit zal komen te zien heeft de stichting opdracht gegeven tot het bouwen van een Maquette. Van de Domkerk waren al eerder maquettes gebouwd zoals die van F.C.E. van Emden (1830) en het duo J. Engelbregt & J. Terlingen (± 1975). Omdat er echter intussen veel nieuwe kennis is opgedaan over details, is besloten om een nieuwe Maquette te ontwikkelen die beter laat zien hoe de kerk er in haar volle omvang uitziet. Aangezien het voor de voorbereiding van de bouw van het schip van de Domkerk belangrijk is dat alle onderdelen nauwkeurig zijn weergegeven, is gekozen van de bouw van een grote maquette in schaal 1:50. Deze wordt gebouwd door een van de beste houtbewerkers en maquettebouwers die Nederland rijk is: Gedo Voorn uit Vleuten.
 

Het grondplan van de maquette is reeds vastgesteld op 28 oktober 2014. Hierbij is gekozen voor de volledige uitbouw van de noordzijde van het schip, dat wil zeggen de kapellen, het noordportaal en de twee zijbeuken die het middenschip flankeren. Voor de zuidzijde is gekozen voor de situatie van omstreeks 1517. Aan de westzijde zijn drie kapellen niet gebouwd vanwege de toen nog aanwezige Heilig Kruiskapel. Die zullen ook bij de maquette niet worden gebouwd.

​

Realisatie
Bij de bouw van toren, koor en transept is uitgegaan van de huidige toestand in 2011. De toren van de maquette is reeds voltooid in 2012. Koor en transept zijn in 2017 gereed gekomen. Er is nu een begin gemaakt met het schip van de maquette. Dat gebeurt op aanwijzingen van de werkgroep Historisch Bouwen.

​

De laatste en moeilijkste opgaven zijn de reconstructie van de bisschopsloge tussen toren en schip en het noordelijk portaal. De Werkgroep Historisch Onderzoek is onderzoekt en geeft vorm aan deze bijzondere bouwdelen.

 

Per 2018 zal de maquette te bezichtigen op wisselende locaties binnen en buiten Utrecht. De maquette zal eind 2018 in zijn volle omvang te bewonderen zijn. Vraag ons naar de huidige locatie.

​

Publieksevenmenten

 

Naast de vaste onderzoeken en de maquettebouw organiseert de stichting kleinere en grotere activiteiten om aandacht te vragen voor het idee, inspiratie op te doen, maar ook om in discussie te gaan over de zin en onzin van dit plan. U treft ons hier:

​

Open Monumentendag en Dompleinfeesten
Doorlopend is de stichting te vinden op openbare publieksevenementen zoals de Dompleinfeesten en Open Monumentendag. We zijn daar met lezingen (van bijvoorbeeld voorzitter Leo Wevers en door beeldhouwer Theo van de Vathorst). De door ons georganiseerde steenhouwerswerkplaats, waar kinderen onder leiding van steenhouwers en ROC docenten zelf aan de slag kunnen, is altijd een succes. Volg daarvoor de nieuwsbrief.

​

Lezingen

Periodiek organiseert de stichting voor geïnteresseerden lezingen over diverse aanpalende onderwerpen en nieuwe inzichten. Het betreft lezingen over de bouw, de bouwmeesters, de financiering, andere vergelijkbare bouwprojecten in binnen en buitenland. Daarbij put de stichting uit een breed netwerk aan wetenschappelijke onderzoekers en specialisten. Eerdere lezingen gingen al over:

• De herbouw van de Laurencekerk in Rotterdam

• Ga kathedralen bouwen! [1} door Daan Quakernaat, over fouten in Kathedralen.

• Toekomstbeelden van Utrecht door van M. van Velde (Utrecht Economic Board)

​

Excursies

Jaarlijks organiseert de stichting voor vrienden en nieuw geïnteresseerden een of meer excursies naar interessante locaties in binnen en buitenland. Recent bezochten we onderandere:  

• Kasteel “de Keverberg” in Kessel. Moderne architectuur uit 2015 op basis van gangen en gewelven uit 950. 

• Pastorie van de St. Christoffel Kathedraal in Roermond. Deze laat gothische hallen kathedraal uit het jaar 1410 had in de tweede wereldoorlog zwaar te lijden en werd in 1992 tgv een aardbeving opnieuw ernstig beschadigd. 

​

Presentaties op aanvraag

Op verzoek geven onze enthousiaste vrijwilligers regelmatig presentaties over het plan en de achterliggende gedachte. Dit doen wij bijvoorbeeld voor serviceclubs, studieverenigingen en de Open Universiteit. U kunt zich met een verzoek wenden tot carien@vangijn.com.

​

Kleine bouwplaats

Tenslotte wordt in samenwerking met het ROC Midden Nederland en gemeente verkend of het mogelijk is om in de periode 2018 een kleinschalig en tijdelijke bouwplaats te realiseren op het Domplein. Zo kan de omgeving nu al kennis maken met authentieke bouwloodsen, de tredmolens, de diverse ambachten, de benodigde gereedschappen. Volg daarvoor de nieuwsbrief. 

​